Je hebt tijdens je studie wel eens iets aan filosofie moeten doen, maar dat dat nou boeiend was, neen, niet echt. Eigenlijk kwam het neer op: veel namen van filosofen en even zovele opvattingen over even zovele zaken. Een louter kennisvak dus, want voor inzichten en grote verbanden was geen tijd, laat staan voor eigen filosofische oefening. Daar zat je trouwens ook niet op te wachten, toch? Stampen voor het tentamen en daarna gewoon weer vergeten. En er gaat niets mis want had je het nodig? Neen, dat blijkt van niet want je hebt nadien nooit het gevoel dat je iets miste. Ook zonder filosofie kun je je prima redden. Dus wat is het probleem?
Ben jij zo iemand die zich herkent in deze schets? Ja? Nou, dan heb ik goed nieuws voor je. Want onlangs verscheen er een heel aardig boek dat de onwetende lezer langs een heel andere weg laat kennismaken met filosofie. Eigenlijk moet ik zeggen: met het filosoferen, want het gaat om een bijna actiegerichte benadering die ‘de filosoof’ in jou wil wekken. Ik heb het over het boek Word zelf filosoof, geschreven door de Nijmeegse hoogleraar filosofie Jan Bransen. In dit boek geen chronologische opsomming van alle grote namen uit de filosofie. Ook geen introductie van alle disciplines binnen de brede stroom van het filosofisch denken zoals kennis- en wetenschapsleer, metafysica, ethiek, antropologie, en dergelijke. Bransen pakt het heel anders aan.
Bransen is uit op het overdragen van een aantal filosofische vaardigheden, noem het technieken die je kunnen helpen om op een oorspronkelijk manier je mening te vormen en daardoor bij te dragen aan de kwaliteit van het maatschappelijk debat. Wat hij je laat zien is dat je door een aantal handige en makkelijk aan te leren manieren je eigen denken op een ander plan kunt brengen en daarmee ook het gesprek dat je voert. Bransen neemt onze opinierijke tijd als uitgangspunt en wil daar een kwalitatieve impuls aan geven. Dat is mogelijk door de vanzelfsprekende relaties tussen begrippen en de zaken waar ze naar verwijzen (de verschijnselen) niet zo maar voor lief te nemen.
Dat werkt hij naar verschillende kanten uit zoals het nadrukkelijk aandacht schenken aan de inhoud van veelgebruikte begrippen, door de wisselwerking tussen begrip en verschijnsel te analyseren en zo nog een paar manieren die uitmonden in vaardigheden. Dat leidt tot verrassende inzichten die op zichzelf weer een aardige bijdrage zijn aan het publieke debat. Zo laat Bransen ons inzien waar Paul de Leeuw mee bezig is als hij je ergert door zijn manier van omgaan met zijn gasten en toch je bewondering afdwingt. Bransen leert je ook hoe gemakkelijk het is om persoonlijk bij te dragen aan de afname van het aantal hufters in onze samenleving. Voorts vraagt hij je aandacht voor de psyche van een betonplaat op een in onbruik geraakte parkeerplaats aan de rand van de Spaanse polder bij Schiedam – een psyche die er consequent op uit is om de eigen identiteit te optimaliseren. Die betonplaat blijkt op een later moment in het boek trouwens een uitstekende bijdrage te leveren aan de overbrugging van de kloof tussen Wilders en Mohammed B.
Nieuwsgierig geworden? Goed zo, dat was de bedoeling. Koop het nou maar gewoon, ga het lezen in de vakantie, laat het lekker op je inwerken en geniet er van. Meer hoef je niet met filosofie. Filosofie is vooral een plezierige bezigheid. Grotere pretenties heeft het niet en als het die wel heeft maakt het die niet waar, dus vergeten maar.
Heel anders maar ook echt zeer de moeite waard is een ander boek over filosofie, eveneens net verschenen: Filosofie in honderd woorden geschreven door Ann Van Sevenant. 
Zoals de titel al aangeeft reflecteert de auteur op 100 woorden en doet dat als filosofe. Korte reflecties zijn het, niet langer dan uitgetikt 1 A4tje denk ik. Maar elk woord telt. Aandacht is dus vereist, concentratie geboden. Maar dan krijg je ook wat. Ik sla het boek zo maar voor je open en tref het woord Toeval. De overpeinzing opent aldus:
“Het toeval als zodanig denken, als toeval, is onmogelijk. Pientere geesten beweren dat het niet toevallig is dat toeval bestaat. Kan toeval als naakte toeval plaatsvinden, of zonder dat iemand daar akte van neemt? En hebben we niet minstens iets als niet-toeval nodig om te weten waarover wij spreken?
We vertrekken van naakte toe-val: dingen die zomaar op elkaar toevallen, zuiver willekeurig. Toeval is in dat geval een soort van noodzaak, wanneer sommige dingen niet ander kunnen dan op elkaar toe te vallen. Noodzakelijk toeval is dan een bevestiging van het feit dat deze dingen elkaar niet kunnen ontwijken.”
’t Is even wennen, deze compacte taal, deze woorden die door de schrijfster in no time worden ontdaan van hun gangbare betekenissen . Maar wat vind ik het mooi!
Jan Bransen, Word zelf filosoof. Uitgeverij Veen Magazines.2010. ISBN 978 90 857 1282 4
Ann Van Sevenant, Filosofie in honderd woorden. Uitgeverij Garant. 2010. ISBN 978 90 441 2553 5
