Wie dat nog niet door had, kwam daar wel achter bij het lezen van de weekendedities van de kwaliteitskranten, afgelopen weekend. Dat taal belangrijk is, en heel veel meer dan een simpel, neutraal ‘mechaniek’ om een boodschap over te brengen. Taal schept, maakt groot, breekt af, zet aan, en zo nog veel meer.
Bas
Neem NRC van zaterdag. Als je deze openslaat tref je op pagina 2 de column van Bas Heijne. Skybox is de titel en je weet gelijk waar het over gaat: de participatie a raison van € 45.000, – in het ‘Maatschappelijk Plein Twente”. Heijne citeert de verklaring en uitleg van Consent-bestuurder Marcel Poppink (zie : http://www.consentenschede.nl/index.php?id=918&tx_ttnews[tt_news]=1000&tx_ttnews[backPid]=846&cHash=165d6addb9) die zich uitdrukt in termen als ‘elkaar versterken’, en ‘het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid’. Heijne typeert dit als newspeak, dat wil zeggen: “kromme zinnen vol nietszeggend idealisme, opgedaan tijdens de jaarlijkse inspiratiedag, gespuid door mannen gevangen in een droom van provinciale glamour. (…) Managersjargon, met een vleugje TEDx.”
Terwijl ik dit opschrijf bedenk ik me dat het paradoxaal genoeg vaak juist deze vage newspeak bezigende bestuurders zijn, die van hun managers SMART- doelstellingen eisen en beleidsvoering volgens de PDCA-cyclus. Concreet dus, heel concreet, meetbaar, grijpbaar.
Youp
Bladeren we gelijk door naar de Achterpagina dan kunnen we ons hart ophalen aan de ironie van Youp van ’t Hek. Ook hij fileert het vergoelijkende taalgebruik maar dan precies andersom. Anders dan Heijne hekelt hij niet de vage grootspraak maar legt hij het Consentbestuur juist kleinmakende woorden in de mond. Nu gaat het niet om opblazen maar om leeg laten lopen: woorden van hun geladen exclusieve betekenis ontdoen door ze te vervangen door andere, naar normaliteit verwijzende woorden. Zo wordt een bordeel ‘een warme communicatieplek’, een golfbaan een ‘fitnessplateau’ en een sterrenrestaurant een ‘overblijflokaal’. Overblijflokaal: gewoner kan bijna niet. Wat je met taal niet kunt doen. Woorden scheppen nieuwe werkelijkheid, we weten het. Alles klinkt allemaal gelijk anders.
Willem
In Trouw verwijst hoofdredacteur Willem Schoonen naar de onlangs door Louise Fresco uitgesproken Abel Herzberglezing. In deze prachtige lezing vol wijze waarnemingen maakt zij onderscheid tussen ‘woorden van het hart’ en ‘woorden van het hoofd’, met daartussen een glijdende schaal. “In haar Herzberglezing afgelopen zondag ging het over woorden die scheiden in plaats van verbinden. Woorden van het hoofd die woorden van het hart worden, gekleurde etiketten, die soms ten goede maar meestal ten kwade worden gebruikt. Die Herzberglezing ging over duurzaamheid, maar in het immigratiedebat gebeurt hetzelfde”, aldus Schoonen. Woorden die heel clean bedoeld zijn om analytisch iets te benoemen, worden geladen met een emotie en veranderen dan tot geuzenwoord of scheldwoord, een woord met een evocatieve functie: een woord dat iets oproept.
Hans
Woorden hebben, letterlijk, een werking. Dat betoogde ook de denker des vaderlands Hans Achterhuis in Letter en Geest waarin hij Ruud Welten van repliek dient in diens opvattingen over geweld. Welten verdedigt de stelling dat concreet geweld dat bestreden wordt vaak een reactie is op het veel minder zichtbare en tastbaar, het in dominante structuren geïncorporeerde geweld door de partij die concreet geweld bestrijdt. Het is een manier van kijken naar geweld die het in de zestiger en zeventiger jaren die bol stonden van politieke ideologie en van woorden als ‘bevrijding’ en ‘revolutie’, goed deed. Achterhuis is het om verschillende redenen niet met deze zienswijze eens. Een van zijn bezwaren is taalfilosofisch van aard: “Filosofisch hebben we het hier (d.w.z. over geweld) over een performatief begrip. Wie het woord ‘geweld’ uitspreekt, doet meestal geen neutrale constatering, maar roept op om er iets tegen te doen, er een eind aan te maken. Gelukkig beschikken we over andere termen om uitdrukking te geven aan gevoelens over maatschappelijke zaken die ons niet aanstaan: onrechtvaardigheid, uitbuiting, discriminatie, onderdrukking, onverantwoordelijkheid. Dit soort woorden kunnen we beter gebruiken om onze verontwaardiging over maatschappelijke misstanden te formuleren dan door het begrip ‘geweld’ er op te plakken.”
Moraal
Taal doet ertoe. Taal schept niet alleen werkelijkheid, taalgebruik is ook nauw verbonden met moraliteit. Neen, ik bedoel niet dat alleen politiek correct taal is toegestaan. Wat ik wel wil zeggen is dat bepaald taalgebruik bedoeld of onbedoeld net zo gemakkelijk in verrukking kan brengen als onheil kan stichten. En het is de mond of de pen van een mens die taal voortbrengt. Dat schept een hoge morele verantwoordelijkheid.
Het was dus weer smullen, dit weekend. Genieten. En dat niet alleen. Het was ook een waarschuwing. Allereerst aan mijzelf.
Trackbacks/Pingbacks