Tradities
Onlangs in de familie-app een foto van twee kleinkinderen die bezig zijn een snoepzak te vullen bij Kruidvat. Gepost door hun moeder, onze dochter. In no time reageerden ook de andere kinderen. ‘Bij ons ook!’, ‘Hier voor het eerste jaar niet meer’ (want de kleinkinderen inmiddels te oud hiervoor).
De snoepzak. Het is een van de tradities in de familie die in ere worden gehouden. Het begin van de vakantie vieren: de zak die mee mag op reis. Het zien van die foto’s vervult me met een zekere trots. Ik moet dan denken aan mijn moeder die, als we iets twee keer met plezier hadden gedaan, riep ‘die houden we erin!’ En daarmee werd dan een nieuwe traditie geboren.
Tradities. Ze horen thuis is een groep van begrippen waartoe ook rituelen, ceremonies, gewoonten, en routines horen. Op zich verschillende dingen. Zo denk ik bij ceremonies aan rituele handelingen die een nieuwe situatie willen bestendigen, zoals een huwelijksceremonie. Of aan het afleggen van een beroepseed, zoals bij artsen.
Toch hebben die begrippen uit dat rijtje iets gemeen. Wat dat precies is?
Byung-Chul Han zegt het in zijn boek Over het verdwijnen van rituelen heel mooi. ‘Rituelen zijn in de tijd wat een woning in de ruimte is. Ze maken de tijd bewoonbaar. Ze ordenen de tijd, richten hem in zoals een huis wordt ingericht. Rituelen stabiliseren het leven.’
Inderdaad, rituelen zetten het maar dóórgaan van de tijd voor een moment stil. Om aandacht te schenken aan iets. Om rust te brengen.
Rituelen bestaan uit handelingen en formules die een symbolische waarde hebben. Ze verwijzen naar iets anders. De godsdiensten kunnen niet zonder want door het ritueel wordt een verbinding gelegd tussen het wereldse en het heilige. Het zijn handelingen en vaak vaste formuleringen die het onbegrijpelijke hanteerbaar willen maken, zoals verwondering over het bestaan of het betuigen van dankbaarheid over wat je ten deel valt.
En niet te vergeten: rituelen, symbolische handelingen stichten een gemeenschap, zoals een kerkelijke gemeenschap. Ze zorgen voor gezamenlijk gedeelde ritmes in het leven. Rituelen lichten het individu op uit zijn isolement, geven hem een plaats in een groter verband. Precies dit ziet Byung-Chul Han in rap tempo verdwijnen. Hij maakt zich daar zorgen over. We zijn volgens hem hard op weg onze gemeenschappen te ontbinden en komen daardoor als mens alleen te staan. We raken dan in onszelf gekeerd, narcistisch zelfs. Daarom moeten we weer leren kijken naar wat ons bindt, naar de gemeenschap.
Rituelen en tradities kunnen niet zonder herhaling. Daar leven ze van. Daardoor geven ze het leven vastigheid, duurzaamheid. Om het wat provocerend te zeggen: niet ‘stilstand is achteruitgang’ maar ‘zonder deze ogenblikken van verwijlen plegen we roofbouw op onszelf’.
Vorig jaar waren wij vijftig jaar getrouwd. Onze kinderen organiseerden een dag vol ‘dingen die we altijd deden’. Want ja, binnen de structuur van ons grote gezin hadden we heel wat vaste dingen: regels waar je je aan te houden had maar ook gewoonten om het leven te vieren, zoals bij verjaardagen. Er viel die dag veel te herinneren met elkaar en nog eenmaal te herhalen. Zoals de picknick in De Horsten , met precies dezelfde versnaperingen en etenswaren als indertijd. En natuurlijk deden we weer ‘boompje verwisselen’.
Rituelen gaan generaties lang mee. Hetzelfde zie ik gebeuren bij tradities. Zoals de snoepzak aan het begin van de vakantie generaties binnen één familie verbinden, zo zie je dat ook in het groot. Ik denk aan de dodenherdenking op 4 mei waar het 16.000 mensen op de Dam lukt om twee minuten stil te zijn en gezamenlijk zowel terug- als vooruit te denken.
Moge dat zo blijven!
(Dit blog verscheen ook als column in de Nieuwsbrief van de VOV te Voorschoten, september 2025)
